مزاج شناسی

قبل از ورود به مبحث تغذیه لازم دیدیم مختصری در مورد مزاج شناسی مطالبی در اختیار خوانندگان محترم قرار دهیم تا درک بهتری از مباحث تغذیه و به کارگیری آن در زندگی داشته باشیم.

ارکان

از دیدگاه طب سنتی اسلامی عوامل تشکیل دهنده جهان خلقت و بدن انسان چهار عنصر اصلی می‌باشند به عبارت دیگر اجزای اولیه بدن انسان و غیر انسان از اجسام بسی تشکیل شده‌اند که غیر قابل تقسیم به اجسام مختلف دیگر می‌باشند که ارکان گفته می‌شود.

1. آتش گرم و خشک است
2.  هوا گرم و تر است
3. آب سرد و تر است
4.  خاک سرد و خشک است

مزاج شناسی: 

مزاج کیفیتی است که از واکنش متقابل  دو یا چند رکن حاصل می‌شود به عبارت دیگر از واکنش متقابل اجزای ریز و مواد متضاد با یکدیگر کیفیت همگونی حاصل می‌شود که به آن مزاج می‌گوییم. برای مثال اگر آب یا خاک با نسبت مساوی با هم بیامیزند ماده حاصله مزاج سردی خواهد داشت اما از نظر تری و خشکی به تعادل نزدیک است.

مزاج همان طبع است. گرمی، سردی، خشکی و تری را مزاج گویند. انسان‌ها در طب سنتی اسلامی یا دارای مزاج معتدل‌اند یا مزاج نامتعادل.

مزاج معتدل:

در اصطلاح طبیبان اعتدال کیفیت بدن و اندامی است که در آن عناصر در هم آمیخته از لحاظ کیفی و کمی با چنان سهم عادلانه شرکت کرده‌ باشند که مزاج نیازمند آن است.

مزاج نامتعادل:

مزاجی که در حد واسط بین کیفیات متضاد قرار نداشته باشد یعنی به یکی از آن گرایش داشته باشد که دارای هشت قسم می‌باشد.

الف) مزاج نا معتدل مفرط

1. گرم
2. سرد
3.  خشک
4.  تر

ب) مزاج نامعتدل مرکب

1- گرم و تر (دم)

2- گرم وخشک (صفرا)

3- سرد و خشک (سودا)

  4-   سرد و تر (بلغم)

مزاج اصلی (جبلی یا سرشتی)

همان مزاجی است که خداوند بر اساس تدبیر لایزال و لا یتناهی خود در افراد تقدیر می کند.

تشخیص مزاج فطری در افراد

مزاج را می‌توان از روی 10 طرق شناسایی کرد:

1. لمس
2.  گوشت و چربی
3. رنگ پوست
4. معاینه مو
5. شکل اندام
6. سرعت انفعال اعضا
7. خواب و بیداری
8. نتیجه گیری کلیه افعال بدن
9. کیفیت دفع فضولات بدن
10. انفعالات نفسانی 

لمس: 

شخص مزاج شناس باید خود معتدل مزاج یا حداقل سالم باشد یا حداقل سالم باشد. گرمی، سردی ، زبری و تری بیشتر از وضع طبیعی را حس کند تا بتواند مزاج فرد را مشخص کند.

شخص معتدل مزاج در لمس پوست فرد:

اگر گرما احساس کند گرم مزاج است.

اگر سرما احساس کند سرد مزاج است

اگر در لمس نرم تر از حد طبیعی باشد دلالت بر رطوبت مزاج می‌کند

اگر در لمس سفت تر از حد طبیعی باشد دلالت بر خشکی مزاج دارد.

گوشت و چربی: ( مزاج چاقی ئ لاغری)

چاقی دو گونه است:

اگر در بددن فرد گوشت زیاد باشد نشانه گرمی و تری است و اگر چربی بیشتر از گوشت باشد دلالت بر سردی و تری می‌کند.

لاغری نیز دو گونه است:

لاغری در اثر کمی گوشت باشد نشانه سرد و خشک است و اگر لاغری در اثر کمی پیه باشد دلالت بر گرم و خشک است.

رنگ پوست:

سفیدی: کسی که برودت مزاج داشته باشد رنگش سفید می‌شود و بدنی سرد ئ رنگ سفید دارد.

قرمزی: نشان از گرمی و پرخونی دارد زیرا غذا در بدن گرم مزاج به به خون استحاله می‌شود.

زردی: رنگ زرد مایل به سرخی دلالت بر گرمی مزاج صفرا دارد.

بادنجانی: نشانه خشکی و سردی یعنی سودا است.

گچی: نشان از مزاج سرد را دارد.

معاینه مو:

یکی از فضولات بدن است  که نوع کیفیت و حالات آن برای شناسایی نوع مزاج به عنوان یک معیار به شرح زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

سرعت رشد مو: اگر سرعت رشد مو زیاد باشد نشانی گرمی مزاج، سرعت رشد مو کم باشد نشانی سردی مزاج است، رشد مو بسیار سریع باشد دلیل بر گرمی و خشکی مزاج است.

پرمویی یا کم مویی بدن: پرمویی دلیل بر گرمی مزاج است و کم مویی دلیل بر سردی مزاج است .

نازکی و کلفتی مو: نازکی مو دلیل بر سردی و تری مزاج است، کلفتی مو دلیل بر گرمی و خشکی مزاج است.

شکل مو: ستبری و جعد مو دلیل بر گرمی و خشکی است.

موی نرم و نازک: دلیل بر سردی و تری است

می‌توان گفت گرمی باعث ضخامت و ستبری مو ، خشکی باعث تجعد مو و تری باعث نرمی و نازکی مو می‌شود.

رنگ مو:

موی سیاه دلیل بر گرمی مزاج است، موی سرخ مایل به زرد دلیل بر سردی مزاج است. موی طلایی و سرخ، دلیل بر اعتدال مزاج است .

موی سپید یا روشن، دلیل بر رطوبت و سردی است گه همچنان  که در افراد پیر این مورد صدق می کند.

شکل اعضا:

موارد زیر بیانگر گرمی مزاج است:

• قفسه سینه پهن و بزرگ 
• اندام های بزرگ
• عروق برجسته، بزرگ و قابل مشاهده
• نبض عظیم و قوی
• عضلات بزرگ و کلفت
• عضله چسبیده به مفصل و تاندون کوچک
• عکس موارد فوق دلالت بر سردی مزاج می کند.

موارد زیر بیانگر مزاج خشک است:

• چهره لاغر و پوست به استخوان چسبیده
• مفاصل قابل مشاهده و برجسته
• غضروف های حنجره، بینی و … برجسته و واضح
• عکس موارد فوق دلالت بر تری مزاج می کند

سرعت انفعال اعضا:

اگر عضوی در برخورد با گرما، سرما، خشکی و رطوبت زود اثر پذیرد دلیل غلبه آن مزاج است. مثلا اگر در گرما (چه خوراکی چه م.ضعی) زود گرم شود دلیل بر گرمی مزاج می باشد.

خواب و بیداری

اعتدال در خواب و بیداری نشانه اعتدال مزاج و نماینگر مزاج خوب مغز است. خواب بیشتر از حد نشانه تری و سردی مزاج است و بی خوابی زیاد علامت خشکی و گرمی مزاج به ویژه نشان دهنده گرمی و خشک بودن مزاج مغز است.

افعال:

تمام افعال بدن مثل سرعت رشد و رویش دندان، سرعت در سخن گفتن و پیوستگی گفتار،حرکت، سرعت بلز و بسته کردن پلک ها و… اگر سریع تر از حد طبیعی  خود صورت گیرد دلیل بر گرمی مزاج و اگر کند تر باشد و در آن تحمل و درنگ ایجاد شود دلیل بر سردی مزاج است.

دفع فضولات:

فضولات بدن شامل ادرار، مدفوع، عرق، مو، ناخن ، خون، حیض ، مایع منی و … است . اگر این موارد زاید دارای بوی تند باشد دلیل بر گرمی مزاج است. بی رنگ بودن یا کم بودن فضولات و عدم رایج آن دلالت بر سردی مزاج دارد

کارها و رفتارهای نفسانی

حالات نفسانی نمایانگر مزاج آدمی است اما باید در نظر داشت که مزاج مورد شناسایی آیا مزاج جبلی و اصلی فرد است یا مزاج عارضی و بیگانه.

قوت ، سرعت و کثرت افعال مربوط به روح و اعصاب نشانه گرمی است. گرم مزاجان پر حرف هستند و با سرعت بیشتری صحبت می کنند. در حالی که سرد مزاجان آهسته، آرام و شمرده صحبت می کنند و کم حرف اند. قدرت یادگیری و حافظه در گرمی مزاج بهتر می شود.